NOŻE -OGÓLNE INFORMACJE

Budowa noża

2 - głownia
3 - trzon (trzpień) rękojeści
4 - spadek grzbietu
5 - ostrze
6 - pióro
7 - grzbiet
8 - strudzina, zbrocze lub bruzda
11 - płaz
15 - sztych
16 - górna krawędź tnąca
17 - fałszywe ostrze (nienaostrzone lub częściowo naostrzone)
18, 19 - krawędź tnąca
20 - linia szlifu
21 - ząbkowanie
22 - gwint trzpienia

Polska terminologia odnosząca się do poszczególnych rodzajów i części broni jest wyjątkowo bogata. Jej rodowód sięga wielu wieków. Rękojeść, a z nią cała broń biała, ma dwie strony: zewnętrzną i wewnętrzną. Pierwsza z nich to ta, która zwrócona jest na zewnątrz, gdy broń włożona jest do pochwy. Wewnętrzną jest strona znajdująca się przy ciele właściciela.
Każdy nóż składa się z dwóch najważniejszych części: rękojeści i głowni . Głownia może być prosta lub zakrzywiona. Ma ona zawsze dwa płazy , czyli płaskie strony boczne. Może być jednosieczna lub obosieczna. Głownia jednosieczna ma tylko jedno ostrze , gdyż drugie zastąpione zostało grzbietem . Miejsce łączenia głowni z rękojeścią to nasada. Niektóre głownie mają nasadę zgrubiałą i obustronnie zatępioną - w takim wypadku nazywamy ją progiem . Końcową część głowni (jej „czubek”) nazywamy sztychem . Odcinek znajdujący się przed sztychem nazywany piórem . Sztych, nawet u głowni jednosiecznych, bywa niekiedy obosieczny. Przeważnie spotykamy głownie z wyszlifowanymi na ich płazach podłużnymi rowkami różnej szerokości. Rowek taki to zbroczę, bruzda lub strudzina . Tę ostatnią nazwę zwykło się stosować raczej do rowków węższych. Bardzo wąziutkie strudziny, wyżłobione rylcem w powierzchni głowni nazywa się bruzdkami.

 

1 - wlot
2 - kołnierz wlotu pochwy
3 - nit mocujący ławik
4 - okucie pochwy (okucie górne)
5 - hak zaczepu żabki
6 - płaszcz pochwy
7 - spinacz łączący okucie z płaszczem pochwy
8 - okucie dolne, trzewik pochwy
9 - gałka ochronna  W rękojeści wyróżniamy trzy zasadnicze elementy: trzon, nazywany też trzpieniem (który może był obłożony okładzinami , jelec i głowicę . Trzon to część najważniejsza, ta, którą ujmuje się dłonią oraz na której mocowane są okładziny (które jednak nie znajdują się w każdym nożu). Składa się z trzpienia (należącego jednocześnie do głowni) i okrywających go okładzin (jednej lub wielu, zazwyczaj dwóch). Głowica to charakterystyczne, guzowate zgrubienie, stanowiące zwieńczenie rękojeści od góry. Na głowicy, znajduje się niekiedy metalowy nit mocowany do trzonu , stanowiący zakończenie noża (który ponadto pełni rolę ochronną rękojeści). W niektórych przypadkach głowice rękojeści są okute, a w przypadku kiedy okucie wykonane jest z mocnego tworzywa może służyć ono jako młotek. Jelec  ogranicza rękojeść od dołu, stwarzając zarazem ochronę dla dłoni. Należy jednak pamiętać, że niektóre rodzaje rękojeści nie posiadają jelca. Ponadto niekiedy zdarza się, że pomiędzy głownią z rękojeścią umieszczany jest dodatkowy, oddzielający je od siebie element - owalną lub okrągłą tarczkę .

Kształt pochwy w przybliżeniu odpowiada kształtowi głowni. W przypadku głowni skórzanych, wykonanie ich polegało na zszyciu dwóch kawałków skóry ze pomocą mocnych nici lub zespoleniu ich przy pomocy nitów. Oprócz elementu mocującą je do pasa rzadko posiadały dodatkowe elementy. Jeżeli już decydowano się na dodatki, mogły być to na przykład metalowe listy usztywniające pochwę (umożliwiając przez to sprawniejsze wyciąganie i wkładania noża do pochwy) lub małych rozmiarów kieszonki (naszywane na płaszcz pochwy) do przechowywania drobiazgów, np. kamienia do ostrzenia noża. Pochwy wykonane z różnego rodzaju tworzy sztucznych lub metali zazwyczaj posiadały (choć nie zawsze) kilka okuć. Dolne okucie, ochraniające i wzmacniające koniec pochwy nazywamy okuciem dolnym lub trzewikiem . Dodatkowym elementem chroniącym pochwę od strony spodniej jest gałka ochronna , które jednak nie zawsze jest stosowana. Okucie górnego końca pochwy, czyli jej wlotu nazywane jest okuciem górnym . Oba okucia są przymocowanie do płaszcza pochwy przy pomocy spinaczy  lub na przykład nitów. Wlot pochwy dodatkowo posiada kołnierz  którego zadaniem jest spasowanie głowni do brzegów pochwy. Jeżeli dana pochwa przeznaczona jest do noszenia przy pasie, a przy tym nie posiada szlufek, na okucie górnym umieszcza się hak zaczepu żabki . W niektórych modelach pochew dodatkowo umieszczano był dławik, czyli dwie sprężyste, odpowiednio przetłoczone taśmy stalowe, które przez nacisk i tarcie o płazy głowni nie pozwalają jej na przypadkowe wypadnięcie z pochwy. Pochwa bywa (łącznie z rękojeścią) nazywana oprawą broni. Niekiedy do pochew skórzanych i wykonanych z tworzyw sztucznych dodawane były rzemyki, które umieszczano u spodu pochwy (w okolicach okucia dolnego), a które można była przywiązać do uda lub łydki, co ułatwiało dostęp do noża a ponadto polepszało szybkość i sprawność wyciągania i wkładania noża do pochwy.

Rodzaje stali wykorzystywane do produkcji noży

Materiały stosowane do produkcji rękojeści noży

Rodzaje ostrzy

Plain Edge – Czyli ostrze gładkie, jest to podstawowy rodzaj ostrza stosowany zarówno w nożach ze stałą głownią jak i w folderach. Do zalet niewątpliwie należy łatwość ostrzenia, oraz jednolita krawędź tnąca. Umożliwia płynne i precyzyjne cięcia.

Combo Edge – Czyli połączenie ostrza gładkiego z ostrzem ząbkowanym. Rozwiązanie to nadaje nożowi uniwersalny charakter. Gładka część doskonale radzi sobie z precyzyjnym cięciem, struganiem itp. ząbki natomiast świetnie poradzą sobie z przecięciem pasa, liny taśmy. Dzięki swej uniwersalności ten typ ostrza często stosowany jest w nożach taktycznych przeznaczonych dla służb mundurowych i wszystkich miłośników survivalu.

Serrated Edge -  Ostrze ząbkowane, sprawdza się podczas cięcia materiałów lin żagli pasów itp. Ostrza tego typu doskonale sprawdzają się w nożach ratowniczych (cięcie pasów bezpieczeństwa, ubrań). Ostrze ząbkowane pod warunkiem że jest dobrze zaprojektowane spełnia swoje zadanie nawet wówczas gdy jest lekko stępione. Ostrzenie wbrew pozorom nie jest takie trudne (wystarczy odpowiednia ostrzałka, pilnik o odpowiednim profilu).

Podstawowe typy głowni

1. Tanto – Nazwa stosowana powszechnie dla określenia głowni geometrycznych. Kształt głowni nawiązuje do kształtu tradycyjnych mieczy japońskich. Profil ten znajduje zastosowanie głównie w nożach taktycznych, ze względu na dużą odporność na naprężenia poprzeczne. Głownia typu tanto posiada ostre załamanie krawędzi tnącej, które tworzy kanciasty czubek. Do zalet tego typu głowni zalicza się niewątpliwie dużą wytrzymałość czubka, który naostrzony podczas wbijania działa jak gilotyna. Wady to między innymi gorsza przebijalność, niepraktyczne w codziennych zastosowaniach.

    

   Drop-Point – Głownia tego typu charakteryzuje się wyraźnie zaznaczoną krzywizną brzucha oraz łagodnym, wypukłym spadkiem grzbietu w kierunku czubka. Profil ten charakteryzuje się dobrymi właściwościami mechanicznymi oraz tnącymi. Ten typ głowni często stosowany jest w nożach myśliwskich, roboczych.

   
   

   Clip-Point – Głownia podobna do profilu Drop-Point, charakteryzuje się mniejszą krzywizną brzucha. Spadek grzbietu w kierunku czubka jest szybszy (prosty, często nawet wklęsły). Głownia zapewnia dobre właściwości tnące i przebijające. Stosowana głównie w nożach myśliwskich, bojowych, roboczych, ogólnego przeznaczenia.

    

   Bowie – Głownia tego typu posiada wyraźnie zaznaczoną krzywiznę ostrza, posiada lekko wklęsły spadek grzbietu w kierunku czubka. Profil ten posiada bardzo dobre właściwości przebijające i tnące. Profil ten wykorzystywany jest w nożach roboczych ogólnego przeznaczenia i nożach bojowych.

    

   Spear-Point – To głownia o profilu symetrycznym, lub prawie symetrycznym, ma regularny i estetyczny kształt. Posiada zaostrzoną tylko jedną krawędź, (posiada tylko jedną krawędź tnącą). Najczęściej używana w nożach ogólnego przeznaczenia, głownia powszechnie stosowana w eleganckich nożach składanych, podręcznych nożach taktycznych.

    

   Trialing-Point (Skiner) – Głownia tego typu posiada ostrze o mocno zaokrąglonej ku górze krzywiźnie. Czubek ostrza bardzo często wychodzi ponad linie grzbietu. Posiada bardzo dobre właściwości tnące. Głównie tego typu często stosowane są w nożach myśliwskich (z przeznaczeniem do skórowania).

    

   Spike – Głownia tego typu charakteryzuje się kształtem przypominającym wydłużony trójkąt. Posiada prostą krawędź tnącą i ostry czubek (posiada bardzo dobre właściwości przebijające). Głownia tego typu stosowana jest głównie w niewielkich nożach codziennego użytku, oraz podręcznych krótkich nożach taktycznych.

    

   Recurve – Głownia tego typu charakteryzuje się wklęsłą częścią tnącą w środkowej części ostrza (głownia o krawędzi tnącej w kształcie fali). Zapewnia bardzo dobre właściwości tnące, zdolność zadawania głębokich cięć (sprawdza się przy pracach związanych ze struganiem). Profil ten stosowany jest w nożach bojowych, roboczych.

    

   Sztylet – Głownia tego typu charakteryzuje się obosiecznym symetrycznym profilem. Obie krawędzi tnące są zaostrzone. Dzięki czemu głownia tego typu charakteryzuje się dobrymi właściwościami przebijającymi i penetracyjnymi. Zastosowanie głównie w nożach z przeznaczeniem do walki.

    

   Kukri – Głownia o profilu kukri wywodzi się z Nepalu. Jest długa i szeroka, doskonale nadaje się do prac w terenie, cięcia, rąbania. Głównie tego typu stosuje się w nożach o przeznaczeniu biwakowym, surwiwalowym.

    

   Barong – Posiada charakterystyczną głownię która swoim kształtem przypomina liść. Barong posiada etniczne korzenie (krótki miecz używany przez filipińskich wojowników).

Rodzaj szlifów

 

1 - Full flat
2 - Flat (Scandi)
3 - Hollow
4 - Convex
5 - Zero Grind

 

C i A - szlif Chisel.
A polecany dla praworęcznych, C polecany dla leworęcznych.

• Full Flat (Płaski pełny) – w rodzaju szlifu powierzchnie boczne głowni są w całości klinem tnącym tworzonym przez płaszczyzny ciągnące się od grzbietu po krawędź tnącą. W tym przypadku głownia jest zbalansowana pod względem wytrzymałości oraz płynności i lekkości cięcia. Szerokie płaskie powierzchnie zapewniają stabilny ruch w ciętym materiale, co w połączeniu z małym oporem stawianym przez taką głownię zapewnia głębokie i równe cięcie.
• Flat (Częściowy płaski) – powierzchnie boczne klina tnącego są płaskie, porównywalne do szlifu full flat, jednak mniej więcej od połowy szerokości głowni zaczynają schodzić się w kierunku krawędzi tnącej. Jeśli płaszczyzny klina tnącego zajmują więcej miejsca, szlif nazywamy wysokim i odpowiednio: jeśli mniej - niskim. Właściwości są zbieżne ze szlifem full flat, jednak w przypadku szlifu flat klin tnący jest niższy, a jego płaszczyzny zbiegają się pod większym kątem, co bezpośrednio wpływa na zwiększenie oporów podczas cięcia. Zaletą szlifu jest większa powierzchnia przekroju poprzecznego przy założonej szerokości i grubości głowni, dzięki czemu nóż jest znacznie bardziej odporny na złamanie.
• Hollow (Wklęsły) – powierzchnie boczne klina tnącego są wklęsłe. Szlif może być wyprowadzony na całej szerokości głowni lub tylko na jej części (w tym wypadku rozróżniamy szlif niski i szlif wysoki). Jego zaletą jest dobry stosunek wytrzymałości głowni do dobrze tnącego ostrza. Wynika to z możliwości utworzenia cienkiego, bardzo dobrze tnącego klina przy stosunkowo niewielkiej wysokości szlifu. Wadą jest mniejsza wytrzymałość bezpośrednio nad krawędzią tnącą. Kolejnym mankamentem tego typu szlifu jest sytuacja, kiedy głowni przy głębszych cięciach traci swoją stabilność i stawia zbyt duży opór wynikający z gwałtownie zwiększającej się grubości w okolicach grzbietu.
• Convex (Wypukły) – powierzchnie boczne klina tnącego są lekko wypukłe. W przypadku tego nie szlifu nie można wyraźnie rozgraniczyć klina tnącego oraz krawędzi. Szlif może być wyprowadzony na całej szerokości głowni lub tylko na jej części (w tym wypadku rozróżnia się szlif niski i szlif wysoki). Profil ten zapewnia wytrzymałą krawędź tnącą. Opór wytwarzany przez głownię w ciętym materiale także jest stosunkowo niewielki. Biorąc pod uwagę jego specyfikę, jest dość trudny do wykonania. Krawędź tnąca tego typu szlifu wymaga większej wprawy w ostrzeniu.
• Zero Grind (Szlif Zerowy) – powierzchnie boczne głowni są płaskie jak w przypadku szlifów flat lub full flat. Różnicą jest natomiast to, iż podobnie jak w szlifie convex nie zachodzi wyraźne rozgraniczenie między klinem tnącym a samą krawędzią. Profil ten zapewnia najlepsze z możliwych właściwości tnące przy danej grubości i szerokości głowni. Jego użycie w danym nożu wymaga jednak zastosowania bardzo dobrej jakościowo, wysoko-udarnej stali i zaawansowanej technologii hartowania (w przeciwnym razie cienka krawędź tnąca i obszar bezpośrednio nad nią łatwo uległaby uszkodzeniu).
• Chisel (Dłuto) – szlif wyprowadzony jest tylko z jednej strony, przy czym druga strona głowni pozostaje zupełnie płaska. W zależności od przeznaczenia noże może być płaski pełny, częściowy lub nawet wypukły. Przy tym szlifie noża ważną rolę odgrywa ręczność jego użytkownika - w przypadku osób praworęcznych, część płaska powinna znajdować się po lewej stronie, gdyż w przeciwnym wypadku głownia będzie miała tendencję do zbaczania z linii cięcia. Analogicznie dla osób leworęcznych część płaska powinna znajdować się po prawej stronie. Podstawową zaletą tego szlifu jest jego prostota, nieskomplikowany proces produkcji i mniejsze zużycie narzędzi.

Rodzaje blokad

Liner-Lock – Obecnie najbardziej rozpowszechniona blokada, jest wytrzymała lekka i przede wszystkim łatwa w wykonaniu i obsłudze. Po otwarciu głownia blokowana jest sprężynującym linersem, którego funkcję pełni metalowa bądź tytanowa płytka (blokowanie następuje  automatycznie po otwarciu głowni). W celu odblokowania liners należy przesunąć w lewo. Odblokowania głowni i jej złożenia można z powodzeniem dokonać jedną ręką (miało to znaczący wpływ na rozpowszechnienie i popularność tej blokady). Na skrzydełku (metalowej płytce) blokującym głównie umieszczona jest kulka łożyskowa, której zadaniem jest zapobieganie samoczynnemu otwieraniu się głowni (kulka dociskana jest do zapadki z boku tylnej części głowni). Poprawnie zaprojektowana i wykonany  Liner-Lock stanowi świetne zabezpieczenie głowni w folderach.

Back-Lock – Jest to jeden z najstarszych mechanizmów blokujących stosowanych w nożach składanych. System blokujący umieszczony jest na grzbiecie rękojeści. Ząb w elemencie grzbietowym wchodzi w specjalnie wyprofilowane wycięcie w grzbiecie ostrza. Do zalet tej blokady należą niewątpliwie łatwość obsługi zarówno prawą jak i lewą ręką, prosta konstrukcja, jest nona niestety mało odporna na zabrudzenia i dynamiczne obciążenia.